'Thủ phủ cà phê' sáp nhập với Phú Yên: Mở lối ra biển

Nghị quyết 60 của Hội nghị lần thứ 11 Ban chấp hành Trung ương khóa 13, Trung ương đồng ý số lượng đơn vị hành chính cấp tỉnh sau sáp nhập là 34 tỉnh, thành phố (28 tỉnh và 6 thành phố trực thuộc Trung ương). Trong đó, dự kiến sẽ hợp nhất Đăk Lăk và Phú Yên, lấy tên là tỉnh Đăk Lăk, trung tâm chính trị - hành chính đặt tại tỉnh Đăk Lăk hiện nay.

Việc đề xuất sáp nhập hai tỉnh Đắk Lắk và Phú Yên không chỉ là câu chuyện về tổ chức hành chính, mà còn mở ra cơ hội kết nối giữa cao nguyên và biển, tạo động lực phát triển kinh tế liên vùng.

Cơ hội kết nối giữa Tây Nguyên và duyên hải Nam Trung Bộ

Đắk Lắk, được mệnh danh là "thủ phủ cà phê" của Việt Nam, hiện là trung tâm sản xuất cà phê lớn nhất cả nước với sản lượng hàng năm trên 520.000 tấn, chiếm khoảng 30% tổng sản lượng quốc gia. Trong khi đó, Phú Yên sở hữu hơn 180 km đường bờ biển với nhiều cảng biển, khu kinh tế và tiềm năng phát triển logistics.

Việc sáp nhập hai tỉnh được kỳ vọng sẽ tạo nên hành lang kinh tế Đông – Tây, nối liền Tây Nguyên với biển Đông qua quốc lộ 29, quốc lộ 25 và đường sắt Bắc – Nam. Hàng hóa nông sản như cà phê, hồ tiêu, cao su từ Đắk Lắk có thể được vận chuyển thẳng đến cảng Vũng Rô (Phú Yên), rút ngắn thời gian và chi phí logistics thay vì phải trung chuyển qua cảng ở Bình Định hay Khánh Hòa như hiện nay.

Từ sản xuất nông nghiệp đến chuỗi giá trị khép kín

Sự bổ sung giữa hai địa phương còn thể hiện ở cấu trúc kinh tế: Đắk Lắk có thế mạnh về sản xuất nông nghiệp, còn Phú Yên có nền tảng phát triển công nghiệp chế biến và logistics.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2024, ngành nông – lâm – thủy sản chiếm 36% GRDP của Đắk Lắk, trong khi tại Phú Yên, con số này chỉ là 20%, còn công nghiệp – xây dựng và dịch vụ chiếm đến 70%. Cấu trúc này mở ra tiềm năng để hai địa phương hình thành chuỗi giá trị khép kín từ nguyên liệu đến chế biến và xuất khẩu.

Cụ thể, cà phê nhân từ các huyện Cư M’gar, Krông Năng, Krông Buk (Đắk Lắk) có thể được sơ chế, rang xay hoặc chế biến sâu tại các khu công nghiệp An Phú, Hòa Hiệp (Phú Yên), sau đó đưa ra cảng Vũng Rô hoặc sân bay Tuy Hòa để xuất khẩu.

Thách thức thể chế và sự khác biệt vùng miền

Tuy tiềm năng rất lớn, song không thể xem nhẹ những thách thức đến từ sự khác biệt trong văn hóa, lịch sử và cơ cấu phát triển giữa hai tỉnh.

Đắk Lắk có địa hình cao nguyên, nền kinh tế dựa nhiều vào nông nghiệp truyền thống và cộng đồng dân tộc thiểu số đông đảo. Trong khi đó, Phú Yên có văn hóa biển, gắn với nghề cá và kinh tế ven biển. Hai nền tảng này nếu không được dung hòa hiệu quả có thể dẫn tới sự chồng chéo trong quy hoạch và xung đột lợi ích địa phương.

Cũng cần lưu ý rằng, hiện nay cả Đắk Lắk và Phú Yên đều chưa hình thành trung tâm đô thị lớn mang tính vùng. Việc sáp nhập nếu không gắn với chiến lược phát triển đô thị – công nghiệp – giao thông đồng bộ thì có thể chỉ dừng lại ở hợp nhất hành chính mà không tạo ra động lực kinh tế mới.

Ngoài ra, nguồn nhân lực có tay nghề cao, nhất là trong logistics và chế biến công nghiệp, vẫn còn thiếu hụt. Nếu không có chính sách đào tạo và thu hút phù hợp, chuỗi giá trị dù có cơ sở nhưng vẫn khó vận hành hiệu quả.

Cần quy hoạch tích hợp và cơ chế đặc thù

Để hiện thực hóa những cơ hội từ việc sáp nhập, cần xây dựng một quy hoạch tích hợp mang tầm liên vùng, thay vì chỉ gộp quy hoạch hai tỉnh lại với nhau.

Việc hình thành một cơ chế đặc thù – tương tự như mô hình TP.Thủ Đức hay khu kinh tế Vân Đồn – là điều cần thiết để tạo đòn bẩy chính sách. Cơ chế này có thể bao gồm ưu đãi đầu tư, phân quyền ngân sách và quy định linh hoạt trong quy hoạch sử dụng đất, nhằm thu hút doanh nghiệp và nguồn lực xã hội.

Tỉnh mới nếu hình thành cũng cần định vị lại thương hiệu vùng. Không chỉ là “nơi có cà phê ngon” hay “nơi có biển đẹp”, mà là một trung tâm sản xuất – logistics – du lịch kết nối cao nguyên và biển cả, có sức hút riêng biệt trong bản đồ kinh tế Việt Nam.

Sáp nhập Đắk Lắk và Phú Yên – nếu được tiến hành bài bản – có thể không chỉ là tái cấu trúc hành chính mà còn là chiến lược phát triển dài hạn. Từ việc kết nối cao nguyên với biển, hình thành chuỗi giá trị nông sản – logistics – công nghiệp, đến tái định vị vị thế vùng – đây có thể là bước ngoặt để hai tỉnh vươn lên mạnh mẽ.

Tuy nhiên, để “mở lối ra biển” thực sự hiệu quả, cần sự chuẩn bị kỹ lưỡng về quy hoạch, thể chế và đồng thuận xã hội. Sự hài hòa giữa đặc trưng vùng miền, tận dụng lợi thế và cải cách thể chế sẽ là chìa khóa để vùng đất mới sau sáp nhập trở thành trung tâm năng động của khu vực Trung Trung Bộ – Tây Nguyên.

Tỉnh Phú Yên có diện tích: 5.025,96 km² với dân số: 878.900 người.Năm 2024, GRDP danh nghĩa của Phú Yên là 36.352 tỷ đồng, GRDP bình quân đầu người: 843 triệu đồng.

Trong khi đó, tỉnh Đắk Lắk có dân số 1.987.000 người, diện tích 13.125,4 km².

Theo báo cáo của Ủy ban nhân dân tỉnh Đắk Lắk tại hội nghị tổng kết năm 2024, triển khai nhiệm vụ, kế hoạch năm 2025 được tổ chức mới đây cho biết, trong năm 2024, tình hình kinh tế-xã hội của tỉnh đạt được nhiều kết quả tích cực. Giá trị tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP giá so sánh năm 2010) ước đạt 63.249 tỷ đồng, tăng 4,38% so với năm 2023, đứng đầu khu vực Tây Nguyên.